मदन मोहन मालवीय

महामना मदन मोहन मालवीयउच्चारण  (२५ डिसेम्बर १८६१ - १९४६) काशी हिन्दू विश्‍वविद्यालय को प्रणेता थिए साथै उनी युगको आदर्श पुरुष पनि थिए । उनी भारतको पहिलो रे अन्तिम व्यक्ति थिए जसलाई महामनाको सम्मानजनक उपाधिदेखि विभूषित गरिएको थियो । पत्रकारिता, आन्दोलक, समाज सुधारक, मातृभाषा तथा भारतमाताको सेवामी अफ्नो जीवन समर्पण गर्ने उनी महान व्यक्तित्वले जो विश्वविद्यालयको स्थापना गरे त्यसमी उनको परिकल्पनामी यस्ता विद्यार्थिहरूलाई शिक्षित गरेर देशको सेवाको लागि तयार गर्ने थियो जो देशको शिर गौरवले उच्च गर्न सकुन । मालवीयजी सत्य, ब्रह्मचर्य, व्यायाम, देशभक्ति तथा आत्मत्यागमी अद्वितीय थिए । यो सम्पूर्ण आचरणमी उनी मात्र उपदेशक न भएर अपितु स्वयं त्यो सबको पालन पनि गर्दथिए । उनी आफ्नो व्यवहारमी सदा नै मृदुभाषी रहे । कर्म नै उनको को जीवन थियो । अनेकौ संस्थाहरूको संस्थापक तथा सफल संचालकको रूपमी पनि आफ्नो नियम कानुन व्यवस्थालाई सुचारू राख्दै उनले कहिले पनि रिस तथा चर्को आवाजमी कसैको मन दुखाएनन । मालवीयलाई मरणोपरान्त भारत रत्न, भारतको सर्वोच्च नागरिक सम्मान, २४ डिसेम्बर २०१४ मी, उनको १५३औं जन्मदिनको दिन अघि सम्मानित गरिएको थियो।

मदन मोहन मालवीय
Personal details
जनम	25 डिसेम्बर 1861 इलाहाबाद, उत्तर-पश्चिमी प्रान्त, ब्रिटिश भारत (वर्तमान प्रयागराज, उत्तर प्रदेश, भारत)
मृत्यु	१२ नोभेम्बर १९४६ (उमेर ८४) इलाहाबाद, संयुक्त प्रान्त, ब्रिटिश भारत (वर्तमान प्रयागराज, उत्तर प्रदेश, भारत)
नागरिकता	भारतीय
राष्ट्रियता	भारतीय
पुताःरि(इन)	कुमारी कुन्दन देवी मालवीय
नन्दिना	६ (गोविन्द मालवीय सहित)
इजाबबा	पण्डित बृजनाथ मालवीय (बुबा) मुना देवी (आमा)
अल्मा म्याटर	कलकत्ता विश्वविद्यालय (बी.ए)
पेशा	शिक्षाविद्, राजनीतिज्ञ, पत्रकार, अधिवक्ता
पुरस्कारअन	भारत रत्न (२०१५) (मरणोपरान्त)

हिन्दू विश्वविद्यालयको प्रवेस द्वारमा महामनाको शालिक

प्रारम्भिक जीवन र शिक्षा

बनारस हिन्दू विश्वविद्यालयमी साक्षरता दिवसको उद्घाटन गर्दै मालवीय

मालवीयको जन्म २५ डिसेम्बर १८६१ मी भारतको प्रयागराज मी भएको थियो। गौर ब्राह्मण परिवारमी पण्डित बृजनाथ मालवीय रे मुना देवी को घर मी । उहाँको जन्म लाल दिग्गी (हाल मालवीय नगर) भन्ने इलाकामी सर्यकुण्डको सावल दासको सानो घरमी भएको थियो। उनका हजुरबुवा पंडित प्रेमधर प्रसाद पंडित विष्णु प्रसादका छोरा थिए। तिनीहरू हालको मध्य प्रदेश राज्यको मालवा (उज्जैन) बाटी आएकाले उनीहरूलाई 'मालवीय' भनेर चिनिन थाल्यो।उनले १६ वर्षको उमेरमी मिर्जापुरकी कुन्दन देवीसँग विवाह गरे। उनका पुर्खाहरू हिन्दू शास्त्रहरू रे संस्कृत विद्वताको शिक्षा रे ज्ञानको लागि उच्च सम्मानित थिए। उनका बुबाले पनि संस्कृत शास्त्र सिक्नुहुन्थ्यो रे श्रीमद्भागवत पाठ गर्नुहुन्थ्यो।

मालवीयको शिक्षा महाजनी पाठशालामी पाँच वर्षको उमेरमी सुरु भएको थियो। पछि, उनले हरदेवको धर्म ज्ञानोपदेश पाठशालामी भर्ना भए, आफ्नो प्राथमिक शिक्षा पूरा गरे रे विधान वर्दिनी सभाद्वारा सञ्चालित विद्यालयमी भर्ना भए। त्यसपछि उनी इलाहाबाद जिला स्कूल (इलाहाबाद जिल्ला विद्यालय) मी भर्ना भए, जहाँ उनले 'मकरन्द' उपनामले कविता लेख्न थाले जुन पत्रिका रे पत्रिकाहरूमी प्रकाशित भए।

मालवीयले सन् १८७९ मी मुइर सेन्ट्रल कलेजबाट म्याट्रिक गरे, जसलाई अहिले इलाहाबाद विश्वविद्यालय भनिन्छ। ह्यारिसन कलेजका प्रिन्सिपलले मलाभियालाई मासिक छात्रवृत्ति प्रदान गरे, जसको परिवार आर्थिक कठिनाइको सामना गरिरहेको थियो, रे उनले आफ्नो बी.ए पूरा गर्न सक्षम भए। कलकत्ता विश्वविद्यालय मी।

मालवीय संस्कृत मी एम.ए गर्न चाहन्थे। तैपनि, पारिवारिक परिस्थितिले उहाँलाई त्यसो गर्न अनुमति दिएन, रे उहाँको बुबाले उहाँलाई भागवत पाठको पारिवारिक पेशालाई पछ्याउन चाहनुहुन्थ्यो । जुलाई १८८४ मी, मदन मोहन मालवीयले इलाहाबादको सरकारी हाई स्कूलमी सहायक मास्टरको रूपमी आफ्नो व्यावसायिक करियर सुरु गरे।

काम

महात्मा गान्धीसँग मालवीय।

• उनले गाईको कल्याणका लागि वृन्दावनमा "श्री मथुरा वृन्दावन हसनन्द गोचर भूमि" नामक गैर-सरकारी संस्था बनाए।
• भारतीय संवैधानिक सुधारको मोन्टागु-चेम्सफोर्ड प्रस्तावहरूको आलोचना। सी वाई चिन्तामणि द्वारा मुद्रित, १९१८।
• पंडित मदन मोहन मालवीयको भाषण रे लेखन। प्रकाशक G.A. नाटेसन, १९१९ ।